Nasza Pani z Filermo
Madonna z Góry Filermo, bizantyńska ikona napisana temperą na drewnie, prawdopodobnie była już na Rodos przed przybyciem Szpitalników w 1306 roku. Mieszkańcy wyspy czcili ją jako autentyczny obraz Madonny napisany przez świętego Łukasza. Mówi się, że ikona dotarła na wyspę w cudowny sposób za czasów panowania ikonoklasty cesarza Leona III (AD 717-741). Ikona czczona była w klasztorze na Górze Filermo, stąd jej obecna nazwa. W czasie oblężenia w 1480 roku została przeniesiona do mieszczącego się w cytadeli kościoła św. Marka. Drzeworyt z 1496 roku przedstawia Wielkiego Mistrza Fra’ Pierre d’Aubusson’a nawiedzającego ją w czasie oblężenia. Po odparciu Turków d’Aubusson do sanktuarium, w którym znajdowała się ikona dobudował dwie kaplice. Wyraził w ten sposób wdzięczność Matce Bożej za Jej interwencję. Podlegli mu rycerze wierzyli, że momencie wielkiego kryzysu widzieli w bitewnym kurzu Matkę Bożą, której towarzyszyli św. Jan Chrzciciel i aniołowie.
W czasie drugiego oblężenia otomańskiego, które miało miejsce w 1522 roku kościół św. Marka został całkowicie zburzony. Nietknięta ikona została znaleziona pod gruzami. Wraz z pozostałymi relikwiami[2], jakie były w posiadaniu Zakonu towarzyszyła mu w czasie jego siedmioletniego wygnania. Przez krótki czas była przechowywana w kościele świętych Faustina i Giovita w Viterbo w środkowych Włoszech. Gdy Zakon osiadł w końcu na Malcie, co stało się w 1530 roku ikona została umieszczona w kościele św. Wawrzyńca w Birgu, gdzie przetrwała Wielkie Oblężenie 1565 roku. W czasie wznoszenia La Valetty ikona została ulokowana w pierwszym kościele dedykowanym Matce Bożej Zwycięskiej, który został zbudowany w obrębie murów miejskich. Następnie przeniesiono ją do kościoła konwentualnego (dzisiejszej katedry – przypis MP) pod wezwaniem św. Jana, gdzie została umieszczona w specjalnie zbudowanym sanktuarium (kaplicy – przypis MP) za słynną srebrną zasłoną ołtarzową.
Po odarciu z kosztowności ikony i relikwii Napoleon zezwolił Wielkiemu Mistrzowi von Hopesch’owi na zabranie ich na wygnanie, na które skazał Zakon w 1798 roku. Ikona wraz z relikwiami została przekazana carowi Pawłowi I z okazji jego kontrowersyjnego wyboru na urząd Wielkiego Mistrza. Pokryta cudowna, zdobioną drogimi kamieniami złotą ryzą[3] ikona, po zabójstwie Pawła I, którego dokonano w 1801 roku, trafiła do Pałacu Zimowego w Sankt Petersburgu a następnie do pałacu w Gaczinie. Car Mikołaj I zlecił wykonanie kopii ikony, która miała być niesiona w czasie procesji uroczystości religijnych w miejsce drogocennego, bardzo delikatnego oryginału. Kopia trafiła na Rodos w 1925 roku. Obecnie znajduje się ona w bazylice Matki Bożej Anielskiej w Asyżu.
Po Rewolucji Październikowej (1917) owdowiała cesarzowa Maria Fiedorowna zabrała z sobą na wygnanie do rodzinnej Danii ikonę oraz dwie pozostałe relikwie. Po kilku podróżach wszystkie wzmiankowane przedmioty trafiły w 1932 roku do Domu Królewskiego w Jugosławii. Przechowywane były w kaplicy pałacowej w Dedinje. Powszechne było przekonanie, że uległy zniszczeniu w czasie bombardowania w 1941 roku.
Ikona i relikwie przetrwały ukryte przez serbskich mnichów prawosławnych. Następnie skonfiskowane zostały przez rząd marszałka Tito, który zamierzał sprzedać je potajemnie. Od czasów zakończenia II wojny światowej ich losy pozostawały utajnione. Ich zachowanie się w Czarnogórze zostało potwierdzone przez Fra’ Richard’a Divall’a (Vice-Regenta Subprzeoratu Zakonu Maltańskiego pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia w Australii) w 1997 roku.
Do dnia dzisiejszego ikona zachowała się w doskonałej kondycji. Zarówno malunek, jak i ryza pozostały niemalże nietknięte, choć brakuje na niej kilku drogocennych kamieni. Złota ryza, która odsłania jedynie twarz Madonny jest udekorowana białym, emaliowanym, ośmioramiennym krzyżem, który promieniuje z głowy Matki Bożej. Aureola, która okala Jej twarz jest ozdobiona rzędem drogocennych kamieni. Składa się nań osiem ogromnych rubinów i ułożone w kwiatowy wzór diamenty. Suknię madonny zdobią: podwójny sznur diamentów oraz szafirowy naszyjnik.
Ikona ujęta jest w złotą ramę, której narożniki zdobią podobizny skrzydlatych aniołków. Relikwie obecnie znajdują się w klasztorze San Petru w Cetinje, w którym mogą nawiedzać je pielgrzymi. Z kolei w pełni odrestaurowana ikona znajduje się w specjalnej „kaplicy” w muzeum w Cetinje.
ks. Michał Palowski
[1] Na podstawie Divall R. Fra’, Our Lady of Philermos w: Horsler V., Andrews J. The Order of Malta. A portrait, London 2011, s.28, opracował ks. Michał Palowski KM
[2] Prawa ręka św. Jana Chrzciciela i fragmenty z Krzyża, które znalazła św. Helena
[3] Metalowa, bogato dekorowana okładzina (sukienka), osłaniająca całą ikonę z wyjątkiem twarzy, dłoni stóp. Często stosowana w XVIII-XIX w.
