Działalność Szpitala Maltańskiego w Warszawie
I. Powstanie Szpitala Maltańskiego w Warszawie.
Działalność szpitalnicza wpisana jest w całą tradycję Zakonu Maltańskiego, dlatego też po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powstały Związek Polskich Kawalerów Maltańskich w swoim statucie określił jako swój cel m.in. „opiekę nad chorymi i rannymi, tak w czasach pokojowych jak przede wszystkim w czasach wojennych”. (2) W 1928 roku Ministerstwo Spraw Wojskowych zobowiązało swoje struktury do opracowania wspólnie z ZPKM zadań Związku na wypadek wojny. (3)
Na kilka miesięcy przed rozpoczęciem II wojny światowej ZPKM przystąpił do opracowywania statutu Korpusu Sanitarnego, który miał powołać i prowadzić szpitale wojenne w każdym okręgu wojskowym. Korpus miał stanowić autonomiczną jednostkę Czerwonego Krzyża, dzięki czemu podlegał ochronie zgodnie z międzynarodowymi konwencjami dotyczącymi szpitali wojennych: haskiej(4) i genewskiej(5).
Przygotowanie do powołanie szpitali zostały przerwane wybuchem wojny. We wrześniu 1939 roku pospieszenie rozpoczęto organizację szpitala w Warszawie. Po poszukiwaniu odpowiedniego lokalu wybrano budynek Resursy Kupieckiej mieszczący się przy ulicy Senatorskiej.(6) Komendantem szpitala został wybrany Kawaler Maltański Stanisław Lipkowski-Milewski.
II. Szpital w czasie obrony Warszawy w 1939 roku oraz podczas okupacji niemieckiej.
Dzięki ofiarności mieszkańców Warszawy już pierwszego dnia funkcjonowania Szpitala – 7 września – udało się pozyskać niezbędny sprzęt. Tego też dnia Szpital przyjął pierwszych rannych. Bombardowania, a następnie obrona Warszawy spowodowały szybki wzrost liczby pacjentów Szpitala, tak że ranni umieszczani byli także w sąsiednich budynkach, w tym leżącym naprzeciw Błękitnym Pałacu należącym do Ordynacji Zamoyskich.
Po kapitulacji Szpital Maltański został zaliczony do szpitali wojskowych i zgodnie z konwencją genewską strona zwycięska zobowiązana została do jego utrzymana przez okres półroczny.
Podczas okupacji personel Szpitala współpracował z Polskim Państwem Podziemnym. W Szpitalu Maltańskim przyjmowano rannych uczestników wielu akcji Armii Krajowej, w tym słynnych akcji pod Arsenałem (26 marca 1943) i zamachu na Kutscherę (1 lutego 1944).(7)
III. Działalność Szpitala Maltańskiego podczas Powstania Warszawskiego
Dnia 1 sierpnia 1944 roku w godzinach porannych dowództwo szpitala zostało powiadomione o godzinie „W”(8) Jeszcze przed godziną 17.00 na pobliskim Placu Bankowym został ostrzelany niemiecki samochód wojskowy. Ranni Niemcy zostali przyniesieni do Szpitala Maltańskiego. Niedługo po tym przyniesiono pierwszych rannych Powstańców. W następnych dniach przynoszono rannych obu walczących stron. Sytuacja stała się kłopotliwa dla polskich lekarzy, gdyż w świetle obowiązujących przepisów okupacyjnych nie wolno im było leczyć i operować niemieckich żołnierzy. Dopiero wizyta niemieckiego lekarza oraz jego pisemne pozwolenie na dokonywanie niezbędnych zabiegów pozwoliły na sprawowanie pełnej opieki medycznej również nad Niemcami.
Prawdopodobnie właśnie obecność rannych niemieckich uchroniła Szpital przed zniszczeniem, a rannych Powstańców przed wymordowaniem, jak to miało miejsce w innych szpitalach działających w obrębie walk powstańczych (np. szpital na Woli, szpital na ulicy Długiej). Początkowo Szpital Maltański został ulokowany na ulicy Zgoda, ale po upadku Starówki ta cześć miasta stała się miejscem szczególnych walk i bombardowań. W nocy z 6 na 7 września ranni zostali przeniesieni do budynku na ulicy Śniadeckich. Tam Szpital Maltański pozostał, aż do kapitulacji Powstania Warszawskiego. 15 października wraz ze sprzętem i łóżkami na 120 osób szpital został przeniesiony do Piastowa, a w 1945 roku do Częstochowy, gdzie cztery lata później zakończył swoją działalność.
Przez 5 lat działalności Szpitala Maltańskiego w Warszawie leczonych było około 15 tysięcy rannych i chorych, w tym ponad 500 żołnierzy organizacji podziemnych rannych w akcjach zbrojnych. W sumie pracowało w szpitalu blisko 500 osób personelu ochotniczego.
Szczególnie ważna była praca Szpitala Maltańskiego podczas Powstania, do którego warszawska służba zdrowia nie była należycie przygotowana. Wynikało to z panującej do 21 lipca 1944 roku koncepcji wyłączenia miasta z akcji „Burza” i ewakuacji wielu lekarzy, pielęgniarek i sanitariuszek, a także materiałów i sprzętu medycznego do innych okręgów Armii Krajowej.(9) W tych okolicznościach funkcjonowanie Szpitala Maltańskiego i wytrwanie przez cały okres Powstania Warszawskiego stanowiło wspaniałe świadectwo o działalności szpitalnicznej Zakonu Maltańskiego.
dr Mariusz Poślad.
przypisy:
(1) Skrót referatu wygłoszonego na spotkaniu Maltańskiej Służby Medycznej – Pomocy Maltańskiej w Warszawie.
(2) Paragraf 3 Statutu Związku Polskich Kawalerów Maltańskich uchwalonego na konwencie w Poznaniu 28 maja 1927 roku. Źródło: Tadeusz Wojciech Lange „Zakon Maltański w Drugiej Rzeczypospolitej 1919-1939”, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2000, str. 211.
(3) Jerzy Baranowicz, Marcin Libicki, Andrzej Rottermund, Maria Starnawska „Zakon Maltański w Polsce”, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2000, str. 178.
(4) Konwencja dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej (IV Konwencja Haska) została podpisana 18 października 1907 roku.
(5) Konwencja Genewska w sprawie polepszenia losu rannych wojsk z 22 VIII 1864 miała na celu humanitaryzację działań wojennych na lądzie przez zorganizowanie opieki nad rannymi, wprowadziła oznaczanie urządzeń i personelu sanitarnego znakiem czerwonego krzyża na białym polu. Była następnie rozszerzana o nowe postanowienia w latach 1906, 1929 i 1949.
(6) Pałac został zbudowany w 1714 r. dla Marszałka Wielkiego Koronnego Józefa W. Mniszcha. Budynek został odbudowany w 1960 roku dzięki belgijskiej pomocy finansowej. Obecnie mieści się tam ambasada Królestwa Belgii.
(7) Vide: Jerzy Baranowicz, Marcin Libicki, Andrzej Rottermund, Maria Starnawska „Zakon Maltański w Polsce”, op.cit, str. 181.
(8) Powstańcze losy Szpitala Maltańskiego opisane są na podstawie książki Marii Maciejewskiej-Rucińskiej „Wojskowy Szpital Maltański. Szpital AK”, bez miejsca i daty wydania.
(9) Vide: Zdzisław Jezierski, Czesław Jeśman, Jan Abramowicz, Józef Bukowski, Piotr Kielek „Organizacja pomocy medycznej w powstaniu warszawskim”, Wojskowa Akademia Medyczna, www.wam.lodz.pl.
Powstanie Warszawskie upamiętniane jest dzisiaj również przez masowe biegi na 5 km i 10km, z ilością przekraczającą 10 tys. uczestników i z wyjątkowa atmosferą – więcej znajdziesz:
http://www.maratonczyk.pl/content/view/6651/1/
